اصول و ضوابط طراحی معماری سالن ورزشی چند منظوره – بخش ۲

جهت طراحی معماری سالن ورزشی ،معمار می بایست ازاصول و ضوابط طراحی معماری سالن ورزشی آگاه باشد.در این مقاله به بررسی اصول و ضوابط طراحی معماری سالن ورزشی چند منظوره میپردازیم.در صورتی که بخش یک این مقاله را مطالعه نکرده اید پیشنهاد می دهیم ابتدا از طریق لینک زیر این بخش را مطالعه کنید.

اصول و ضوابط طراحی معماری سالن ورزشی چند منظوره – بخش ۱

طراحی معماری بوفه‌های ورزشگاه

خدمات فروش مواد غذایی در ورزشگاهها نقش بسیار مهمی در جلب رضایت تماشاگران و کسب درآمد ورزشگاهها است. با توجه به پیشرفت امکانات و تجهیزات، تماشاگران توقع فراهم بودن مواد غذایی با کیفیت مناسب و متنوع را دارند. در این رابطه باید دقت شود تا انواع غذاهای موجود با بهترین کیفیت و بهداشتی به تماشاگران ارایه شود. کیوسک ها یا واحدهای فروش مواد غذایی در روز مسابقات فعالیت می‌کنند و این فضا عموماً در زیر سکوهای تماشا یا روبروی آنها در راهروها قرار میگیرد. فاصله این بوفه‌ها تا سکوها به عنوان یک فاصله مناسب برای حرکت، ایستادن و صرف غذا محسوب میشود. زمان استراحت بین دو نیمه مسابقات، زمان بسیار کوتاهی است و سرویس دهی بوفه ها باید با سرعت زیاد و کیفیت مناسب انجام گیرد. مساحت مناسب برای عملکرد و سرویس دهی مناسب بین ۳۵ تا ۴۰ متر مربع در نظر گرفته میشود. که در آن فضایی برای تهیه غذا، انبار یا کمدهای کوچک نگهداری مواد غذایی و محل ارایه اغذیه وجود دارد.

 جهت طراحی سالن ورزشی، استخر و ورزشگاه توسط مهندسین خلاق و با تجربه در این زمینه ، با ما تماس بگیرید.

تماس با ما

 دسترسی تماشاچیان

– دسترسی تماشاچیان به جایگاه تماشاچیان کنترل شده و مستقیم باشد.
– دسترسی به سرویس بهداشتی به سادگی فراهم باشد.
– دسترسی به فضاهای جنبی مانند بوفه و تریا به تناسب عملکرد هریک امکان‌پذیر باشد.

نمونه ای از طراحی مجموعه ورزشی

طراحی معماری سرویس‌های بهداشتی تماشاچیان

– این سرویس‌ها به تعداد متفاوتی در استانداردهای مختلف ذکر شده است.
– لیکن بر اساس استاندارد ذکر شده در کتاب Stadia که معتبرترین مرجع برای استانداردهای ورزشگاه‌های بزرگ است، اگر۲۰% ظرفیت تماشاچیان از بانوان و ۸۰% را آقایان منظور نماییم سرانه محاسبه سرویس‌ها به شرح زیر خواهد بود.
• سرویس‌های بهداشتی بانوان:
– توالت برای ۷۵ نفر اول ۲ عدد و به ازای هر۱۰۰ نفر اضافه ۱ عدد محاسبه می‌شود.
– روشویی برای۷۰ نفر اول ۲ عدد و به ازای هر ۷۰ نفر یک عدد اضافه می‌شود.
• سرویس‌های بهداشتی آقایان:
– توالت حداقل ۲ عدد به ازای ۱۰۰ نفر اول و به ازای هر ۱۰۰ نفر یک عدد اضافه می‌شود.
– روشویی ‌۲ عدد و به ازای هر‌۶۰ نفر یک عدد اضافه می‌گردد.
در زیر طرح نمونه‌ای از نقشه های سرویس بهداشتی ارائه شده است.

 محدوده میهمانان ویژه

در ورزشگاه‌ها از گذشته تا کنون حتی در نمونه‌های قدیمی و تاریخی، سکوها و یا صندلی‌های مخصوص برای نشستن افراد عالی‌رتبه در نظر گرفته می‌شد. این افراد به عنوان میهمانان و یا اشخاص مهم و ویژه شناخته می‌شوند و محدوده نشستن این افراد در ورزشگاه را محدوده اشخاص مهم و میهمانان ویژه می‌نامیم. در طول دهه‌های گذشته،‌ طراحی این فضا از لحاظ امکانات و کیفیت پیشرفت قابل توجهی داشته است و دلیل این امر سود اقتصادی ناشی از وجود این اشخاص در ورزشگاه‌ها خواهد بود.
میهمانان ویژه حاضر در ورزشگاه‌ها می‌توانند افراد مختلفی اععم از شخصیت‌های مهم شهر، کشور و یا نمایندگان شرکت‌های مختلف باشند که جهت مذاکراتی در خصوص جذب اسپانسر (حمایت کنند‌گان مالی) و فعالیت‌های تجاری و تبلیغاتی با مسئولین ورزشگاه در این مکان حضور می‌یابند، و یا ورزشکاران قدیمی و صاحب نام در رشته‌های مختلف ورزشی که توسط مسئولین ورزشگاه به منظور جذب سرمایه یا جذب تماشاچی دعوت شده‌اند، ضروری است در کلیه موارد بالا امنیت ایشان حفظ گردد.
اشخاص مهم و میهمانان در ورزشگاه از سه بخش لابی و پذیرش، سالن‌های پذیرایی و سکو‌های میهمانان ویژه (VIP) عبور کرده و از فضاهای خاصی که برای آن‌ها طراحی شده است استفاده می‌کنند. باید توجه داشت که ارتباط میان بخش‌های مختلف میهمانان ویژه (VIP) می‌تواند در طبقات مختلف طراحی شود.

ورودی برای میهمانان افتخاری و ویژه در ورزشگاه‌ها،‌ مجزا از ورودی تماشاچیان طراحی می‌شود.
طراحی و عملکرد این ورودی به طور کلی با ورودی‌های دیگر ورزشگاه‌ها متفاوت خواهد بود. این فضا به عنوان یک لابی مجهز و زیبا برای خوش‌آمدگویی به میهمانان تعریف می‌شود که البته در ورزشگاه‌های مختلف سلسله مراتب و نحوه دسترسی و عملکرد این فضاها متفاوت خواهد بود.
فضای ارتباطی مناسبی از لابی ورودی میهمانان به بخش بازیکنان در نظر گرفته می‌شود. مقامات برگزاری مسابقه، داوران و مسئولین فدارسیون و سایر میهمانان ویژه از این طریق به محدوده تیم‌ها دسترسی پیدا می‌کنند. با حضور در اتاق کنفرانس مطبوعاتی در گزارشات مطبوعاتی شرکت‌ می‌کنند.

نمونه ای از طراحی مجموعه ورزشی

 سالن پذیرایی

پس از عبور از فضای لابی و پذیرش، میهمانان ویژه به سالن‌های پذیرایی وارد می‌شوند. این فضا با بهترین وسایل و مبلمان تجهیز می‌شوند و حتی در شرایطی که مسابقات برگزار نمی‌شود،‌ این سالن‌ها محل مناسبی برای برگزاری مراسم مختلف خواهد بود این امر برای مدیریت ورزشگاه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، لذا پیش‌بینی مبلمان، تاسیسات نورپردازی و صوتی مناسب و همچنین وجود نمایشگر‌های تلویزیونی در این فضا حائز اهمیت می‌باشد.

طراحی معماری فضای جانبی میهمانان ویژه

دسترسی مناسب از این فضا به فضاهای فرعی و خدماتی مانند بوفه (در برخی از سالن‌ها ارائه خدمات به صورت سلف‌سرویس است)، کافی‌شاپ،‌ سرویس‌بهداشتی،‌ وضوخانه و نمازخانه اختصاصی باید فراهم باشد.
میز جلسات،‌ فضای سرو غذا، تجهیزات رفاهی و خدماتی دیگر باید در ارتباط مستقیم با بوفه قرار داشته باشند.

سکوهای تماشای مسابقه (جایگاه میهمانان ویژه)

به طور کلی تعداد صندلی‌ها و سکو‌هایی که برای میهمانان و اشخاص مهم در نظر گرفته می‌شود به ظرفیت سالن‌های پذیرایی و ظرفیت کل ورزشگاه بستگی دارد. محل قرارگیری این سکوها در راستای نیمه زمین مسابقه می‌باشند.
در طراحی سکو‌های میهمانان باید شرایط متفاوتی با شرایط تماشاچیان معمولی فراهم شود. مبلمان راحت به جای صندلی‌های معمولی ورزشگاه تعبیه می‌شود، عرض سکوهای میهمانان برای عبور و نشستن راحت‌تر بیشتر خواهد شد (عرض ۱۲۰ مناسب می‌باشد). دسترسی به این سکو‌ها و سایر فضاهای مختص میهمانان نباید برای تماشاچیان میسر باشد، به همین دلیل بهتر است حدفاصل این سکوها با سکوهای تماشاچیان،‌ سکوهای مخصوص خبرنگاران و اصحاب رسانه قرار داشته باشد. صندلی‌ها باید از نوع صندای‌های دسته‌دار با پوشش نرم و راحت باشند.
سکوهای مربوط به میهمانان ویژه را می‌توان در درون جداره‌ای شیشه‌ای طراحی کرد، البته در این صورت افراد حاضر در آن از جو حاکم بر استادیوم و مسابقه دور خواهند شد. بهترین ایده طراحی قرار گرفتن سکو‌ها در خارج از جداره است، در این حالت بهتر است دید مناسب از داخل اتاق به زمین مسابقه ایجاد شود تا انتخاب موقعیت مناسب به عهده افراد حاضر در این اتاق‌ها باشد.

نمونه ای از طراحی مجموعه ورزشی

 محدوده رسانه‌ها

بر روی سکوها

– گزارشگران تلویزیونی و رادیویی
– خبرنگاران مطبوعات و خبرگزاری ها
– عکاسان خبری
– تصویر برداران تلویزیونی

زیر سکوها

– اتاق مصاحبه و کنفرانس
– اتاق هماهنگی و مرکز رسانه‌ها

خارج از ورزشگاه

– پارکینگ خبرنگاران و عکاسان
– پارکینگ خودروی رسانه برای ارسال تصاویر و امواج تلویزیونی و رادیویی
بخش رسانه در بهترین نقطه دید در بالا یا پایین بخش میهمانان ویژه (VIP) قرار می گیرد.

ضوابط کلی طراحی معماری سکوهای گزارشگران، خبرنگاران و …

گزارشگران

جایگاه این دسته از اصحاب رسانه در فضای میانه با بهترین میدان دید (مستقیم) قرار دارد. عرض اشغال شده برای ردیف خبرنگاران ۱.۶ متر است. که برای این عرض (۰.۸×۲) نیازمند اشغال دو ردیف از فضای تماشاچیان در هر مدول است. مشخصات هر مدول به شرح زیر است:
– حداقل عرض ۱.۸متر، ۳ فضای کار ۶۰ سانتی متری
– راه عبور حداقل ۴۰ سانتیمتر
– عرض پیشخوان میز حداقل ۸۰ سانتیمتر

گزارشگر لازم است تا علاوه بر دید مناسب به زمین مسابقه، اطلاعات دقیق تر را از طریق مانیتور مشاهده کند. بدین منظور توصیه میشود صفحه نمایشگر به صورت مایل در کنار دست گزارشگر باشد تا دید مستقیم او را مختل نکند اعضای رسانه‌ها که در جایگاه خبرنگاران کار می‌کنند از مراکز پخش تلویزیونی انتظار دارند که به این مسابقات از طریق تلویزیون‌های این جایگاه دسترسی داشته باشند. اعضای رسانه‌ها از این خدمات برای دیدن صحنه‌های حساس و باز پخش آنها به عنوان روشی دقیق برای بیان زوایا و عقاید خود در گزارش‌ها استفاده می‌کنند. اگر میلیون‌ها نفر در خانه‌های خود مسابقه‌ای را از تلویزیون تماشا می‌کنند، خبرنگارانی که مسابقه را پوشش دهند، باید بدانند که مردم چه چیزی را تماشا می‌کنند و فضای اتاق گزارشگران باید با رعایت مسائل آکوستیکی از جایگاه تماشاگران جدا شود. برای هر گزارشگر وجود یک پریز، خط تلفن، کابل برق، شبکه اینترنت و ترجیحاً شبکه بی‌سیم (وایرلس) ضروری است.

نمونه ای از طراحی مجموعه ورزشی

عکاسان

توجه به محل قرارگیری پارکینگ و نزدیک بودن آن به محل عکاسان برای سهولت در جابجایی وسایل و تجهیزات عکاسی از جمله نیازهای مهم عکاسان است.
اتاق خبرنگاران و عکاسان با دارا بودن اینترنت پر سرعت برای ارسال تصاویر عکاسان از مهمترین فضاهای مورد نیاز است. همچنین دفتر پذیرش و کنترل برای عکاسان در نظر گرفته می‌شود.

 خبرنگاران

سکوهای مخصوص خبرنگاران شبیه به همان سکوهای گزارشگران است و میتواند سرپوشیده نباشد. مشخصات آن به قرار زیر است:
– عرض سکو حداقل ۸۰ سانتیمتر
– ارتفاع میز حداقل ۷۵ سانتیمتر
– عمق صندلی حداقل ۴۰ سانتیمتر
– عرض میز حداقل ۳۵ سانتیمتر
دسترسی بین فضاهای رسانه باید به راحتی صورت پذیرد.

 مرکز رسانه‌ها

مرکز رسانه‌های استادیوم در پشت سکو‌های مخصوص بخش رسانه‌ها و در زیر سازه قرار می‌گیرد. ورود به این بخش تنها برای خبرنگاران با کارت ورود معتبر امکان‌پذیر است. فضای مرکز رسانه‌ باید به دو بخش تقسیم شود. یک فضای بوفه مانند دارای امکانات رفاهی و یک فضای کار با تجهیزات لازم شامل میز و صندلی، تاسیسات برقی و مخابراتی.
امکاناتی که باید درون مرکز رسانه طراحی شود عبارتند از:
– میز خوش‌آمدگویی و راهنمایی
– اتاق کنترل مدارک خبرنگاران و رسانه‌ها
– اتاق کنفرانس مطبوعاتی
– مرکز تعمیرات دوربین
– مرکز فکس و کپی
– کافه‌ تریا
– قفسه‌ها و کمد‌های نگهداری وسایل
– فضای کار مطبوعات
– فضای کار عکاسان
– اتاق تامین کاغذ و نوشت افزار
– سرویس‌بهداشتی برای آقایان و بانوان

اتاق کنفرانس مطبوعاتی

اتاق کنفرانس باید به سیستم صوتی مناسب تجهیز شده باشد. اتاق کنفرانس میتواند در مواقعی که مسابقهای برگزار نمیشود هم مورد استفاده قرار بگیرد. در انتهای سالن باید سکویی برای قرارگیری بازیکنان، مقامات و مربیان قرار گیرد و دسترسی به رختکن ها داشته باشد. در طرف دیگر فضای لازم برای دوربین تصویربرداری و وسایل الکتریکی جانبی فراهم گردد.

در بخش رسانه فضایی نیز برای استودیوی پخش تلویزیونی با حداقل ۲۰ مترمربع در نظر گرفته می‌شود.با توجه به مطالب ذکر شده در بالا، جایگاه خبرنگاران در ورزشگاه‌ها خصوصاً در زمان برگزاری رویدادهای مهم ورزشی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. معمولاً جایگاه رسانه‌ها در بهترین محل ورزشگاه‌ها و نزدیک به میدان مسابقه است.نمونه‌ای از این جایگاه‌ها در ورزشگاه سوچی در روسیه است که در آن بهترین مکان به اصحاب رسانه داده شده و اتاق‌های کار آنها در طبقه دیگری قرار گرفته‌است که به محل استقرار خبرنگاران به راحتی دسترسی دارد.در برخی اماکن ورزشی جایگاه رسانه‌ها بر حسب نوع رسانه مورد بهره‌برداری، بطور پراکنده در بخش‌های مختلفی از ورزشگاه قرار می‌گیرد. بخش پذیرش رسانه‌ها در ناحیه جنوب شرقی در طبقه اول، بخش راهنمایی و خوشامدگویی به رسانه‌ها در همان ناحیه در طبقه بالا قرار گرفته. سالن اصلی رسانه‌ها که مشرف بر زمین بازی است در طبقه بالا قرار دارد. اتاق مصاحبه در بخش غربی استادیوم، اتاقک‌های پخش در سمت جنوب استادیوم، محل استقرار عکاسان در شرق و غرب استادیوم، اتاق غذاخوری رسانه‌ها در طبقه بالای ناحیه شرقی استادیوم واقع شده است.

نمونه ای از طراحی مجموعه ورزشی

 ضوابط عمومی طراحی معماری برای معلولین

در برنامه‌ریزی و طراحی کلی سالنهای ورزشی، تسهیلات مورد نیاز معلولین باید بر اساس موارد کلی زیر و همچنین ضوابط کلی طراحی ساختمان های عمومی پیش‌بینی و اجرا ‌گردد.

 معلولیت‌ها به چند دسته تقسیم می‌گردند

معلولیت‌هایی که فرد معلول به علت آسیب دیدگی شدید قادر به فعالیت فیزیکی نمی‌باشد، و لازم است از صندلی‌چرخدار استفاده نماید.
معلولیت‌هایی که در آن شخص با محدودیت حرکتی، از وسایل کمکی مانند عصا و واکر استفاده می‌نماید و به تنهایی قادر به حرکت است.
معلولیت‌های دسته سوم که همراه با اختلال در یکی از حواس پنجگانه می‌باشد. مانند افراد نابینا، ناشنوا و یا … می‌باشد .

بنابراین با در نظر گرفتن حداکثر میزان معلولیت و یا جانبازی افراد، که همان استفاده از صندلی‌چرخدار است، با توجه به ابعاد صندلی چرخ دار لازم است دسترسی به کلیه فضاها امکان پذیر بوده و هیچگونه مانعی برای عبور و مرور و استفاده از امکانات فضاهای عمومی برای چنین افرادی وجود نداشته باشد.

نمونه ای از طراحی مجموعه ورزشی

 دسترسی‌ها

دسترسی شامل تمام فضاهای ارتباطی از پارکینگ و محوطه تا ارتباطات داخلی مجموعه ورزشی می‌باشد. تمامی راه‌هایی که مورد استفاده معلولین قرار می‌گیرند، با در نظر گرفتن تمهیدات خاص در طراحی و جزئیات اجرایی، دسترسی راحت و آسان این افراد را مهیا می‌نماید.بدین منظور در کنار اختلاف سطح‌های محوطه (پله‌ها) لازم است، رامپ‌های استاندارد جهت استفاده معلولین با صندلی‌چرخدار با حداقل عرض ۱.۲۰ متر منظور گردد. رامپ‌های معلولین بر خلاف دیگر رامپ‌ها با لبه‌ای با ارتفاع ۱۵ الی ۲۰ سانتی‌متر محدود شده و بر روی این لبه نرده نصب می‌گردد.
در صورتیکه یک طرف رامپ دیوار قرار داشته‌ باشد احتیاج به لبه نمی‌باشد. میزان شیب مجاز رامپ‌ها حداقل ۶٪ و حداکثر ۹٪ است.
شیب پیاده رو برای افراد معلول در صورت امکان نباید از ۱:۲۰ بیشتر باشد لیکن در مواردی که طرح بنا ایجاد محدودیت کند حداکثر شیب ممکن ۱:۱۲ تعیین شود.

از دیگر وسایل دسترسی می‌توان از آسانسور و یا بالابر صندلی چرخدار نام برد. بهتر است از این وسایل برای ارتباطات داخلی ساختمان‌ بهره‌برداری گردد.
در فضا‌های داخلی اگرچه آسانسور منظور گردیده است، لکن پلکان ارتباطی نیز – مطابق استانداردهای موجود- به منظور استفاده معلولین با نقص عضو طراحی می‌گردد. پلکانی با شیب کم یعنی ارتفاع ۱۷ تا ۱۸ سانتی‌متر و تعداد متوالی پله‌ها حداکثر ۱۰ عدد. در راه‌پله‌ها و راهروها نرده‌هایی با مشخصات منطبق با استاندارد معلولین با نقص عضو منظور گردد.

طراحی معماری درها و راهروها

درهای مورد استفاده باید تابع شرایط زیر باشند:
– درهای استاندارد با عرض ۹۰ سانتیمتر در اکثر موارد قابل استفاده خواهد بود.
– از نصب فنر بر روی درهای خود بسته شو باید اجتناب شود.
– استفاده از دستگیره اهرمی بجای کروی برای باز و بسته کردن ارجح است.
– عرض راهروها می‌تواند حداقل ۱۲۰ سانتیمتر و در مواقع استثنایی (محدودیت‌هایی که فضا یا سازه ایجاد می‌کند) حداقل ۱۰۰ سانتی‌متر در نظر گرفته شود لیکن عرض ۱۵۰ سانتیمتر توصیه شده است.

به منظور کمک به افرادی که دچار ضعف بینایی میباشند باید از قراردادن برخی موانع همچون زیر سیگاری های پایه‌دار و مانند آن در راهروها اجتناب شود.
سطوح صاف دیوارها و استفاده از نرده به عنوان دستگیره، برای معلولین جسمی- حرکتی که مستعد عدم تعادل می باشند، کمک موثری است.
پوشش کف باید غیرلغزنده و راحت بوده و در برابر خراش و فرورفتگی مقاوم باشد.
استفاده از رنگهای متفاوت در کف بخش های مختلف سالن کمک موثری برای جهت‌یابی افرادی خواهد بود که دارای ضعف بینایی می باشند.
پله های معلولین غیر صندلی‌چرخدار در داخل ساختمان اصولاً باید دارای کف و ارتفاع یکنواخت بوده و نیز باید از طرح راه پله‌های باز یا گردان و همچنین استفاده از پله های لبه تیز یا لغزنده اجتناب شود.
فضای درونی اطاقک آسانسور برای گنجایش یک صندلی چرخدار باید حداقل ۱۴۰ در ۱۰۰ سانتیمتر باشد ولی استفاده از یک اطاقک ۱۶۰ در ۱۴۰ سانتیمتر ارجح خواهد بود.
برای افرادی که مستقلاً از صندلی چرخدار استفاده می کنند بالاترین دکمه فرمان آسانسور نباید از ۱۳۰ سانتیمتر نسبت به کف بیشتر باشد.
دکمه های برجسته فرمان آسانسور برای افرادی که دچار ضعف بینایی هستند بسیار پر ارزش است.

طراحی معماری فضاهای تماشاچیان معلول

دسترسی تماشاچیان معلول به ورودی اصلی تامین و جایگاه این افراد با دسترسی آسان معمولاً در طبقه همکف منظور می‌گردد. فضای خاص جهت صندلی‌چرخدار معلولین و تماشاچیان با نقص عضو در کنار هم خواهد گرفت.در بوفه، تریا و گیشه فروش بلیط جهت راحتی معلولین با صندلی‌چرخدار بخشی از کانتر (میز جلوی بوفه) طبق استانداردهای موجود با ارتفاع کمتر در نظر گرفته‌ شده است.در قسمت تماشاچیان معلول فراهم نمودن دسترسی به بوفه، تریا و همچنین سرویس‌بهداشتی طبق ضوابط و استاندارد‌های مربوط در طبقه همکف در یک تراز شکل می‌گیرد. حداقل ابعاد سرویس‌بهداشتی معلولین با صندلی‌چرخدار ۱.۶۰×۲ متر می‌باشد.در راهرو به منظور تامین امنیت معلولین با نقص عضو، مانند افرادی که از عصا استفاده می‌کنند و یا نابینایان توجه می‌گردد که هیچ شیئی بیش از ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر از دیواره اصلی بیرون نزده باشد همچنین تابلو هایی با خط بریل جهت تعیین مسیر مشخص شود.

نمونه ای از طراحی مجموعه ورزشی

ورزشکاران معلول

جهت دسترسی ورزشکاران معلول به رختکن ورزشکاران، رامپی طبق ضوابط و استاندارهای معلولین منظور می‌گردد. همچنین لازم است امکان دسترسی ورزشکاران معلول به تمام فضاهای مورد استفاده ورزشکاران مانند کلاس‌های تئوری زمین بازی و بوفه و تریا تامین گردد.در رختکن ورزشکاران نیز دوش و سرویس بهداشتی خاص معلولین با صندلی‌چرخدار منطبق با استاندارهای بین‌المللی معلولین منظور می‌گردد و ارتباط ورزشکاران معلول، لازم است به وسیله رامپی به زمین بازی تامین گردد.
یکی دیگر از موارد قابل ملاحظه خصوصیات و اندازه درها است. درهای ورودی (اصلی) بهتر است اتوماتیک باشند. همچنین در فضاهای خاص معلولین با صندلی‌چرخدار، مانند سرویس بهداشتی مناسب است که در، با فشار دستگیره سراسری (مانند درهای اضطراری) بازگردد. عرض درها کمتر از ۹۰ سانتی‌متر (عرض بازشو تمام شده) نباشد.

از ملزومات دیگر که به منظور رفاه معلولین می‌باید مدنظر قرار گیرد، راه‌های مختلف اعلام خطر است. زیرا برای مثال افرادی که قادر به شنیدن نمی‌باشند، هنگام اعلام خطر با زنگ یا آژیر قادر به شنیدن آن نبوده لذا یک سیستم روشنایی اعلام خطر نیز منظور گردد.
انتخاب کف فضاهای ارتباطی با خصوصیات خاص – (بافت و رنگ متفاوت)- جهت راهنمایی و سهولت حرکت معلولین عضوی (مانند نابینایان و کم‌بینایان) در جهت‌یابی به وسیله عصای سفید و ادامه مسیر به آنان کمک شایانی می‌نماید.

 پارکینگ معلولین

برای دسترسی به وسایل نقلیه سواری و اتوبوس باید یک پارکینگ یا محل پیاده رو و سوار شدن علامت گذاری شده در مجاورت در ورودی ساختمان در نظر گرفته شود. محل های پارک ویژه افراد معلول باید به وضوح علامت گذاری شود. فاصله پارک نباید ۳۶ تا ۴۶ متر از در ورودی ساختمان تجاوز کند.

 ضوابط ایمنی و شرایط اضطراری

در طرح اجرای سالنهای ورزشی برای محافظت ورزشکاران و تماشاچیان در مواقع اضطراری و بروز حریق شرایط ایمنی خاصی لحاظ می‌گردد. عمده‌ترین موارد ایمنی که در طرح و اجرای سالنهای ورزشی باید مورد توجه قرار بگیرد عبارتند از:
– رعایت زمان اسمی تخلیه و تامین فرصت کافی برای خروج ایمن ورزشکاران و تماشاچیان از سالن.
– تدارک راههای متعدد فرار از کلیه صندلی ها (راههای خروجی).
– رعایت حداکثر مسافت خروج (دسترسی خروج از هر صندلی تماشاچی تا مسیر حفاظت شده).

زمان خروج اضطراری ( Egress time)

زمان خروج هم مانند عرض خروج دارای مدول است. این مدول به شرح زیر بیان میشود:
– برای ترک یک فضا و با عرض ۶۰ سانتیمتر برای معبر خروج ۵۰ نفر ظرف مدت یک دقیقه یا ۶۰ ثانیه از آن خارج می‌شوند.
رابطه ی زمان خروج اضطراری:

( ۱.۶۵ ضریبی است که بیان می‌کند در هر ثانیه ۱.۶۵ نفر با عرض معین ۶۰ سانتیمتری می-تواند عبور از آن عرض عبورکند ).

 راههای خروج

راه فرار از حریق یا راه خروج در سالنهای ورزشی عبارتست از فاصله بین صندلی های تماشاچی یا زمین ورزشی تا معبر که شامل دسترسی خروج (فاصله بین صندلی تماشاچی تا مسیرهای حفاظت شده فرار) خروج و خروج نهایی یا تخلیه خروج (فاصله بین انتهای یک خروجی و یک معبر عمومی) می‌باشد.
– ضوابط اصلی راه های خروج که در طراحی سالنهای ورزشی باید در نظر گرفته شود شامل دسته‌بندی سالنها بر حسب بار متصرف، بررسی ظرفیت و تعداد راه ها، مدت زمان تخلیه، مسیرهای حفاظت شده (خروج) حداکثر دسترسی خروج، تخلیه خروج و جانمایی صندلی های تماشاچیان می‌گردد.
– در سالن های سرپوشیده ظرفیت راه های خروج باید همانند تصرف های تجمعی بر پایه ی زمان اسمی خروج ۲۰۰ ثانیه تعیین شود.
– در طراحی بلوک‌بندی صندلی های تماشاچیان باید برای کلیه بلوک ها راه فرار از حریق شامل دسترسی خروج، خروج و تخلیه خروج در نظر گرفته شود.
– برای هر صندلی و یا هر نقطه ی دیگری در سطح کف هر سالن ورزشی باید حداقل دو مسیر متفاوت مستقل به منظور هدایت ورزشکاران و مردم به فضای آزاد به وسیله ی یکی از دو طریق زیر وجود داشته باشد:
– خروج نهایی (تخلیه خروج)
– مسیر های حفاظت شده منتهی به خروج نهایی
– حداکثر طول دسترسی خروج (فاصله دورترین صندلی تماشاچی تا درهای خروج منتهی به مسیر حفاظت شده فرار) در سالن های ورزشی ۳۰ متر توصیه شده است .
– ارتفاع کف تا سقف برای معابر خروج حداقل۲.۵متر خواهد بود.
عرض مسیر فرار به نسبت بیشترین افراد احتمالی که در شرایط اضطرار قرار گرفته اند طبق یک مدول ۶۰ سانتی متری تبیین شده‌اند که به قرار زیر است:
– حداقل عرض ممکن: ۱.۲۰ متر (برای هر ۶۰۰ نفر)
– درهایی که سالن های ورزشی را به سایر بخش های بنا مرتبط می سازد ممکن است از نوع مقاوم حریق و خود بسته‌شو انتخاب شود و در هایی که به فضای آزاد باز می شود باید از نوع درهای فرار از حریق باشد. درهای فرار از حریق باید از طرف خارج بسته بوده و از سمت داخل قابل باز شدن باشد. به نحوی که در مواقع اضطراری به سهولت و فوری مورد استفاده قرار بگیرد. این گونه درب ها باید طوری ساخته و نصب شود که هنگام بسته بودن سطح داخلی آن با سطوح دیوارهای مجاور به صورت هم سطح قرارگیرد.
– طبق مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، تمام راهرو هایی که بعنوان دسترسی خروج برای تخلیه افرادی با تعداد بیش از ۳۰ نفر طراحی می‌کردند، باید توسط ساختاری با حداقل ۱ ساعت مقاوم حریق از دیگر بخش های بنا مجزا شده و در هایی که به آن ها باز می شود دارای زمان دست کم ۲۰ دقیقه محافظت حریق باشند. طرح و نصب این دربها باید به گونه ای انجام گیرد که احتمال نشت دود از آن ها به حداقل ممکن کاهش یابد.
– استاندارد دیوار های دور بند پلکان و مسیر های حفاظت شده فرار از نظر مقامت و عملکرد در برابر حریق باید متناسب با میزان مخاطره انتخاب شود لیکن در هر صورت نباید نرخ مقاومت حریق آن از ۱۲۰ دقیقه کمتر شود .
– در طراحی سالن های ورزشی با توجه به ضوابط بناهای تجمعی باید یک سیستم هشدار حریق در نظر گرفته شود و برای اطفاء حریق در این گونه ها باید از خاموش کننده های خودکار و انواع خاموش کننده های دستی استفاده گردد.
– در حالت عادی فرض می شود که در اختلاف ارتفاعهای طبقاتی، تماشاگران با سرعت ۱۵۰ متر در دقیقه مسیر های عادی و ۳۰ متر در دقیقه از پله ها عبور میکنند .
عمده مخاطرات بوجود آمده از طریق حریق خواهد بود و بدین منظور برای شناسایی و پیشگیری از آثار مخرب حریق الگوریتم زیر پیشنهاد می‌گردد .

 خصوصیات اجزای مختلف کف، سقف، دیوارها

کف‌سازی

چگونگی ساختمان کف و پوشش آن در سالن ورزش با توجه به شرایط مطلوب هریک از ورزش‌ها انتخاب و اجرا می‌گردد. خصوصیات اصلی کف‌های ورزشی عبارتند از:
دوام و استحکام، قابلیت برجهندگی، مقاومت گردشی، سختی، مقاومت لغزندگی، قابلیت چرخشی، مقاومت نشست، عدم انعکاس نور و صدا داشته باشند. ویژگی‌های یاد شده در مورد رشته‌های مختلف یکسان نیست و به همین دلیل انتخاب نوع و جنس کف برای این سالن‌ها نیاز به دقت خاصی دارد. کف‌سازی سالن‌ها در دو دسته الاستیک و غیرالاستیک دسته‌بندی می‌شوند. کف‌های غیرالاستیک (صلب) برجهندگی ندارند و در سالن‌های پر رفت و آمدکه در معرض عوامل جوی و مواد شیمیایی هستند استفاده می‌گردند.
کف‌های الاستیک در سه شکل زیر اجرا می‌شوند:
– کف الاستیک با زیرسازی صلب
– کف الاستیک با زیرسازی الاستیک
– کف الاستیک با زیرسازی و رویه الاستیک
بسته به نوع عملکرد سالن ممکن است کف آن به صورت ثابت و یا موقت اجرا ‌شود.

کف‌های ثابت

تقریباً برای کلیه ورزش‌ها می‌توان کف ثابت مناسب تهیه نمود. انواع این‌کف‌ها عبارتند از بتن، آسفالت، خاکی، ‌چمن مصنوعی، چوب، بلوک‌های ترکیبی و پلیمرها، کف‌های آسفالت، خاکی و چمن معمولاً برای زمین‌های روباز استفاده می‌شوند. چوب از متداول‌ترین پوشش‌های کف در سالن‌های ورزشی می‌باشد.

کف‌های موقت

این کف‌پوش‌ها زمانی استفاده می‌شوند که کف سالن پاسخگوی نیازهای مربوط به یک رشته ورزشی نباشد. کف پوش‌های موقت به صورت جمع‌شو و قابل حمل توسط افراد و با امکان استفاده مکرر تولید می‌شود و برای رشته‌های مختلف ورزشی متفاوت هستند و از مصالح مختلف ساخته می‌شوند.

دیوارها

در سالن‌های ورزشی دیوارها به صورت ثابت و موقت اجرا می‌شود. دیوار‌های ثابت معمولاً از مصالح بنایی سنگین مانند آجر، بلوک بتنی و دیوارهای موقت از مصالح سبک در داخل چهارچوب نگهدارنده در نظر‌گرفته می‌شود در طراحی و اجرای دیوارهای داخل سالن به طور کلی باید ملاحظات زیر را در نظرگرفت:

• پرهیز از کاربرد مصالح و رنگ‌های گوناگون در نماهای داخلی.
• پرهیز از پیش‌بینی پنجره در دیوارها به عنوان نورگیر مستقیم.
• توجه به میزان انعکاس نور و قابلیت تشخیص سطوح در برابر توپ معلق در هوا.
• ایجاد پایداری کافی برای دیوارها در برابر ضربات بازیکنان و تجهیزات.
• پرهیز از پوشش‌های زبر تا ارتفاع ۳ متر برای جلوگیری از آسیب بازیکنان.
• نمای دیوارها باید صاف، بدون پیش‌آمدگی یا فرورفتگی و فاقد هرگونه لبه تیز باشد.
• پیش‌بینی دیوارهای خارجی با کمترین ضریب تبادل حرارتی.
• در صورت نیاز به سیستم آکوستیک دیوارها، توصیه می‌شود در ارتفاع بالاتر از ۳ متر با توجه به ضربات توپ پیش‌بینی شود.
• درزهای انبساط دیوارها باید براساس مشخصات فنی تایید شده و مناسب با عملکرد سالن پوشش شود.
• پوشش دیواره باید از داخل قابل شستشو و تمیز کردن باشد.
• از برگشت انتهای دیوارها و ایجاد کنج اضافی در داخل سالن پرهیز شود.
• کلیه لبه‌های انتهای دیوار برای پیشگیری از آسیب بازیکنان گرد می‌شود.
• رنگ‌های انتخاب شده باید مطابق مشخصات مورد نیاز ورزش‌ها و از انتخاب رنگ‌های کدر و تیره و جاذب روشنایی و خاک‌گیر پرهیز شود.

طراحی معماری بازشوها

بازشوها به طور کلی شامل درهای ورودی، درهای خروجی اضطراری، درهای انبارها، درهای حمل تجهیزات (که به سمت خارج باز می‌شود)، تورفتگی‌های داخلی مانند محل صندلی‌های تاشو، وسایل ایمنی و همچنین باز‌شوهای مربوط به تماشای بازی داخل سالن و غیره می‌باشد. در طراحی و اجرای کلیه موارد یاد شده باید مقررات زیر مدنظر قرار ‌گیرد.

• از ایجاد گوشه‌ها و لبه‌های تیز در بازشوها جداً پرهیز شود.
• کلیه درها و چهارچوب های مربوط به آن هم با سطح نهایی دیوار پیش‌بینی شود.
• موقعیت، عرض و ارتفاع درهای انبار‌ها باید با توجه به تجهیزات و وسایل مربوطه پیش‌بینی شود.
• موقعیت، عرض و ارتفاع محل تجمع صندلی‌ها باید با توجه به ابعاد و تعداد آن پیش‌بینی شود و هیچ‌گونه پیش‌آمدگی، گوشه خالی و یا تیزی و زاویه‌ای بوجود نیاید.
• دریچه‌های تهویه باید در مکانی مناسب پیش‌بینی شود تا از برخورد توپ و راکت در امان باشد.
• به طور کلی پیش‌بینی پنجره در سالن‌های ورزشی در سطوح پایین و به طور مستقیم توصیه نمی‌شود.

طراحی معماری سقف‌ها

سقف‌های سالن‌های ورزشی از داخل به دو صورت نمایان و یا با پوشش سقف کاذب طراحی و اجرا می‌شود. سقف‌های نمایان با توجه به شرایط بهتر آن از نظر نصب تاسیسات برق و مکانیک و تجهیزات ورزشی و همچنین سهولت بازرسی و نگهداری، توصیه می‌شود.
پوشش با سقف کاذب امکان نورپردازی، کنترل صدا و رنگ و نمای مطلوب را فراهم می‌سازد. این نوع پوشش برای سالن‌هایی که بازی‌های نمایشی و مسابقات رسمی در آن برگزار می‌شود توصیه می‌گردد.

الف: نورپردازی و رنگ سقف‌ها

برای جلوگیری از خیره‌کنندگی و انعکاس نورهای زننده پیشنهاد می‌شود از رنگ‌های مات و دارای بافت در زیر سقف‌ها استفاده شود. میزان انعکاس نور در سقف سالن۰.۶ تا ۰.۸ توصیه می‌شود، که برای تامین این میزان انعکاس باید از رنگ‌های روشن استفاده نمود. به منظور توزیع بهتر نور طبیعی در داخل سالن‌ها بهتر است از سقف‌های کاذب استفاده شود و سیستم روشنایی مصنوعی در سقف‌ها باید هم سو با منابع روشنایی طبیعی باشد زاویه تابش نور از منبع نورانی در سقف با افق دید بازیکن تا حداقل۳۰ درجه قابل قبول است.

ب: قابلیت‌های سقف داخلی

پوشش زیرین سقف باید قابلیت جذب ضربات توپ را داشته باشد. در سقف‌های نمایان نصب تور محافظ برای تامین ایمنی لامپ‌ها و جلوگیری از گیرکردن توپ توصیه می‌شود.
– قابلیت نگهداری تاسیسات برقی و مکانیکی و تجهیزات ورزشی را داشته باشد.
– امکان دسترسی به زیر سقف برای تعویض لامپ‌ها و تعمیر و نگهداری تاسیسات و تجهیزات باید فراهم باشد.
– پوشش سقف (بام) باید با حداقل ضریب تبادل حرارتی پیش‌بینی شود.

سیستم حرارتی و تهویه سالن‌های ورزشی

برای تامین شرایط محیطی مناسب و مطلوب از نظر دما، باید با رساندن سطوح شیشه‌دار دیوارها و بام به‌‌ حداقلی که‌ مورد نیاز روشنایی طبیعی باشد، اثر گرمای جذب شده و اتلاف آن را کاهش داد. عایق‌بندی مناسب ساختمان و‌گزینش مصالح مناسب نیز خواسته‌های گرمایی مطلوب را فراهم می‌کنند و در نتیجه در میزان مصرف انرژی‌گرمایی در داخل ساختمان تاثیر به‌سزایی دارند.

رعایت ویژگی‌های زیر برای پنجره‌ها در کاهش مصرف انرژی مؤثر است:

– پیش‌بینی درزبند‌های مناسب برای جلوگیری از نفوذ مستقیم هوا از بازشوها و بازدید فصلی آن‌ها.
– جهت کاهش نفوذ پرتوهای خورشید پیش‌بینی آفتابگیرهای داخلی و خارجی، سایه‌بان‌ها و دیگر پرده‌های آفتابگیر مناسب.
– بهره‌گیری از جریان طبیعی هوا تا حد ممکن.
– تعیین ابعاد بهینه (ارتفاع و عرض) بازشوها با شرایط اقلیمی (بیشترین مساحت در کمترین محیط).
– استفاده از شیشه‌های ویژه (مانند شیشه‌های موجدار، رنگی، انعکاسی) و استفاده از انواع سایه‌بان. باوجود رعایت ضوابط یا‌د شده، بی شک تبادل حرارتی بین محیط داخل و خارج در ایجاد شرایط محیطی مطلوب برای سالن‌های ورزشی مؤثر خواهد بود و به ناچار می‌بایست با استفاده از تاسیسات حرارتی و تهویه این وضعیت را متعادل نمود. آشکار است‌که برای انجام ورزش‌های مختلف شرایط محیطی مطلوب نیز متفاوت خواهد بود. با توجه به این تغییرات، سالن‌ها نیازمند یک سیستم حرارتی با امکان کنترل و انعطاف پذیری زیاد که امکان تامین دمای مناسب و پایدار هریک از ورزش‌ها و فعالیت‌ها را فراهم نماید.
در این فضاها سیستم‌های توزیع گرما به دو صورت هوای‌گرم و آب گرم استفاده می‌شود و توسط دستگاه‌های توزیع کننده‌ای چون رادیاتور، فن‌کویل، کلکتور و یا یونیت هیتر در فضا توزیع می‌شود.
در سالن‌های ورزشی با توجه به تغییر میزان دما و با توجه به فصل نیز سیستم مکانیکی متغیر خواهد بود. با توجه به سیستم‌های گرمایی یاد شده معمولاً در سالن‌های ورزشی از دستگاه‌های رطوبت‌زن استفاده نمی‌شود. به طور معمول رطوبت نسبی حدود۶۰-۴۰ درصد دمای متناسب و مطلوب هریک از رشته‌های ورزشی را تامین می‌کند.
برای بیان لزوم سیستم تهویه در فضاهای سرپوشیده ورزشی ابتدا باید به احساس عدم آسایش در این فضاها اشاره نمود. عواملی چون تشعشعات جداره‌ها، ورود هوای سرد از طریق منافذ و نیز تعریق موجب ایجاد این احساس در افراد می‌شودکه برای از بین بردن آن از سیستم تهویه استفاده می‌شود تا با تخلیه هوای داخلی و جایگزین هوای خالص به جای آن شرایط محیطی فضا را بهبود بخشد.

 اتاق‌های تاسیسات الکتریکی و مکانیکی

در فضاهای ورزشی جهت کنترل نور و صدا و اعلام پیام‌های مختلف فضایی تحت عنوان اتاق فرمان لازم است. این فضا به تمامی سالن و تماشاچیان اشراف داشته و کلیه تجهیزات صوتی و روشنایی تحت کنترل این اتاق می‌باشد.

 فضا‌های بخش تعمیر و نگهداری مجموعه

در کنار فضاهای اصلی ذکر شده وجود فضاهایی‌که وظیفه تدارکات و تعمیر و نگهداری وسایل مجموعه را به عهده دارند ضروری به نظر می‌رسد.
۱- سرپرست تعمیرات و تاسیسات.
۲- تدارکات.
۳- کارکنان بخش تاسیسات و تکنسین‌های دیگر.
۴- کارگاه فنی (لوله کشی، جوشکاری، کارهای برقی، و غیره).
۵- رختکن و دوش و سرویس جهت این افراد.
۶- آبدارخانه.

 سیستم روشنایی سالن‌های ورزشی

به منظور تامین نور مناسب برای انجام ورزش‌های داخل سالن با توجه به کنترل ابعاد پنجره‌ها از نظر مسائل اقلیمی و نیز جهت نور مناسب که خللی در وضعیت انجام ورزش‌ها ایجاد نکند. بایستی این سالن‌ها را به سیستم روشنایی با ویژگی‌های خاص‌که بتواند با شرایط مختلف مربوط به انواع رشته‌ها انطباق یابد، مجهز نمود.

منابع:
۱. کتاب: ضوابط و مقررات طراحی استادیوم‌های ورزشی (نویسندگان: دکتر یوسف گرجی مهلبانی و مهندس حمید عبدی‌راد)
۲. کتاب:
Technical Recommendations for Grandstands in Modern Stadia (by Stefan Nixdorf)
۳. کتاب:
Stadia – A design and development guide (by Geraint John, Rod Sheaard & Ben Vickery)
۴. مشاوره با کارشناسان شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی کشور،کارشناسان اداره تربیت ‌بدنی و …
۵. مطالعه و بازدید برخی از نمونه‌های اجرا شده.
۶. مجله طراح/ جلد ۱/فصلنامه تخصصی معماری/سال ۸۹
۷. مجله فرآیند معماری/شماره چهارم/ماهنامه تخصصی معماری و شهرسازی/سال ۸۶/تهران
۸. مطالعات و جستجوهای اینترنتی.
۹. رساله پایان نامه ، آکادمی ملی فوتسال، محمد سابقی، شهریور ۹۱ ، دانشگاه ازاد واحد تهران غرب
۱۰. مطالعات مجموعه چند منظوره خیریه لار استان فارس ، شرکت مشاور طرح و فن آوری – معماری رای تهران
۸. تابان، رامین؛ راهنمای طراحی تعمیر و نگهداری استخر، سونا و جکوزی، تهران، نشر یزدا، چاپ دوم ۱۳۸۸.
۹. طاهری، حمید¬رضا؛ شعبانی مقدم، کیوان؛ نانکلی، کوروش؛ استاندارد¬ها و ابعاد فضا¬ها و اماکن رشته¬های ورزشی، تهران، نشر آوای ظهور، چاپ اول فروردین ۱۳۸۹
۱۰. گرجی مهلبانی، یوسف؛ عبدی¬راد، حمید؛ ضوابط و مقررات طراحی استادیوم¬های ورزشی، انتشارات طحان/هله، تهران، چاپ اول ۱۳۸۹
۱۱. گزارش طرح مجتمع ورزشی ۳۰۰۰ نفره لار ، خیریه منیری، شرکت مشاور طرح و فن آوری معماررای- بهار ۹۱
۱۲. موازین فنی ورزشگاه¬های کشور جلد دوم، مقررات و معیار¬های طراحی مراکز ورزشی، معاونت امور فنی دفتر تحقیقات و معیار¬های فنی، انتشارات سازمان برنامه بودجه، نشریه شماره ۲-۱۳۲ ، سال ۱۳۷۴
۱۳. موازین فنی ورزشگاه¬های کشور جلد سوم، مشخصات کالبدی و مقررات رشته¬های ورزشی متداول در کشور، معاونت امور فنی دفتر تحقیقات و معیار¬های فنی، انتشارات سازمان برنامه بودجه، نشریه شماره ۳-۱۳۲ ، سال ۱۳۷۴

• Guide to safety at sport ground, dcms, Fifth edition, 2008
• Inclusive Design Standards, dcms, 2011
•  John, Geraint & Sheard, Rod . Stadia – A design and Development guide , . 4 .17 th edition, Architectural press, GB , 2007
•  Nixdorf, Stefan . StadiumAtlas, Ernst & Sohn, Berlin, 2008

نشانی وبگاه‌های مورد مطالعه:

•  olympicacademy.ir
•  sportseng.com
•  enghelab sport complex.com
•  isrrc.com
•  technogym.com
• fivb.org/EN/Refereeing-Rules
• fiba.com

شاید مطالعه این مطالب را نیز دوست داشته باشید:

سرانه فضاهای مختلف مساجد

اصول طراحی وضوخانه و سرویس بهداشتی در مساجد

اصول کلی طراحی نمای مسجد