در این مقاله قصد داریم به معرفی عناصر جهت طراحی نمای مسجد و مصلی بپردازیم. اگر به معماری اسلامی و سنتی علاقه مند هستید در این مقاله با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
قوس اسلامی
قوس یا چَفته یا چَفد یا چَفت سازه‌ای منحنی‌شکل در معماری است که بر روی دهانه‌ها به منظور کاربردهای گوناگون پوششی ساخته می‌شود. این کاربردها می‌تواند طاق و گنبد باشد یا سازه‌های دیگری همچون پل یا طاق نصرت یا زهکشی آب. چفدها همواره از نگاه ریخت‌شناسی به سه شکل کلی ساخته شده‌اند: مازه‌دار و تیزه‌دار و چندوجهی. با این حال آنچه بیشتر کارایی باربری داشته‌است معمولاً قوس‌های تیزه‌دار و مازه‌دار بوده‌است.
نمونه ای از قوس ها در طراحی نمای مسجد و مصلی
قوس های باربر
چفدهای باربر گروهی هستند که از تکرارشان طاق‌های باربر و از دورانشان گنبدهای وسیع به وجود می‌آیند. در ایران بعد از اسلام این چفدها تا دهانه‌های بالاتر از ۱۶ گز را نیز در بر گرفته‌اند (گز کوچک = ۹۴ سانتی‌متر و گز سلطانی = ۱۰۶٫۶ سانتی‌متر) و همان‌طور که از نامشان پیداست، قادرند بارهای وارده را بر خود به خوبی تحمل کنند.
انواع قوس های باربر
چفد پنج اوهفت
چَمانه = بیان = دو لنگه (بیان = چفد)
شبدر یا شبدری
بیز یا هلوچین
بَستو (کوزه = بستو)
چفد سروک
قوس های ناباربر
این گونه چفدها بارهای وارد بر خود را تحمل نکرده، لذا بیشتر جنبه آمودی دارند یا در دهانه‌های کوچک (حداکثر تا ۳ گز) بکار رفته‌اند و دلایل انتخاب آن‌ها زیبایی، و سادگی آنهاست و اگر در بعضی نقاط به عنوان قوس باربر اجرا گشته‌اند، اغلب شکسته و خطراتی تولید کرده‌اند.
انواع قوس های ناباربر
شاخ بزی
سه بخشی
کلیل
قمی پوش و پانیز
چمله
همچنین بخوانید.
گنبد
سازه‌ای است معمارانه شبیه نیم‌کره‌ای توخالی. تاریخ ساخت گنبد با مواد گوناگون به پیش از تاریخ می‌رسد. گنبدهای پیش کرده، پیش رونده (به انگلیسی: corbel) در خاور میانه‌ی باستان در ساختمان‌ها و مقبره‌ها یافت می‌شود. ساخت اولین گنبدهای فنی پیشرفته در اروپا در انقلاب معماری رومی آغاز شد، هنگامی که رومی‌ها فضاهای بزرگ داخلی معابد و ساختمان‌های عمومی، مانند پانتئون را می‌ساختند.
نمونه ای از گنبد در طراحی نمای مسجد و مصلی
انواع گنبد
در سرزمین‌هایی مثل روم شکل نیمکره را برای گنبد برمی‌گزیدند و چون میانتار رانش بر منحنی آن منطبق نمی‌شد ناچار بودند که کناره‌های آن را هرچه ستبرتر کنند تا در برابر رانش سدی باشد، در صورتی که معماران ایرانی نیم دایره را برای پوشش مناسب نمی‌دانستند و شکل‌هایی نظیر تخم مرغی و هلو چینی و بیضی را انتخاب می‌کردند که خود به خود میانتار رانش بود و این انتخاب باعث می‌شد که بتواند ضخامت گنبد را در خاستگاه و پاکار تنها به اندازه یک شانزدهم دهانه بگیرند (که البته هرچه بالاتر می‌رفت نازک می‌شد تا به کلاله برسد).
گنبد پیازی
گنبد مقرنس
گنبد بیضوی
گنبد سهمی
گنبد خاگی
گنبد چندگوش
گنبد بادبانی
گنبد نعلبکی
گنبد چتری
مناره
مِنارِه یا گُل‌دَستِه یک گونه از برج است و از اجزاء معماری اسلامی است که بیشتر در مسجدها بکار می‌رود.
مناره‌ها از چهار جزء اصلی تشکیل شده‌اند:
پایه یا سکو: مربعی شکل یا چندپهلو بوده که بدنه یا ساقه مناره در وسط آن قرار می‌گیرد. پایهٔ مناره رهروان اصفهان و مناره خسروگرد سبزوار مربعی شکل بوده و پایهٔ مناره گار، مناره سین و مناره زیار هشت ضلعی. برخی از مناره‌ها هم بدون سکو هستند مانند: مناره برسیان، مناره علی و مناره ساربان.
ساقه: در ایران در مناره‌های پیش از اسلام اغلب مربعی شکل و در دوران اسلامی به شکل استوانه یا مخروطی ساخته می‌شده.
سرپوش: مربع و هشت گوش که مهم‌ترین بخش مناره‌است.
رأس: سایبان که به اشکال مختلف ساخته می‌شود.
نمونه ای از مناره در طراحی نمای مسجد و مصلی
مقرنس
یکی از عناصر تزئینی معماری ایرانی است. مقرنس نوعی تزئین حجمی و تاقچه‌بندی آذینی است که در زیر گنبدها یا نیم‌گنبدهای روی ایوان‌ها و درگاه‌های ورودی،درزیر گلدسته های مناره ها،بالای ایوان مساجد،بالای محراب مساجد ودیگر ابنیه استفاده می‌شود. در ساخت مقرنس از آجر، گچ، کاشی،چوب یا فلز استفاده می‌شود که در هر رده از تاقچه‌ها از رده زیرین خود پیش می‌نشیند تا درگاه به هم آید. در طاقچه‌ها برجستگی‌ها و تورفتگی‌هایی همراه با نگاره‌های گوناگون درآورده می‌شود.
نمونه ای از مقرنس در طراحی نمای مسجد و مصلی
مقرنس یکی از عناصر تزیینی معماری است که در زیباسازی بناهای ایرانی به ویژه مساجد و آرامگاه‌ها نقش مهمی دارد. مقرنس‌ها به شکل طبقاتی که روی هم ساخته شده برای آرایش دادن بناها یا برای آنکه به تدریج از یک شکل هندسی به شکل هندسی دیگری تبدیل شود، به کار می‌روند. مقرنس‌ها را می‌توان ازجمله عناصر مؤثر در ساختن گنبدها دانست، که بعدها کاربرد اولیه را از دست داده و بیشتر برای تزیین به کار رفته‌است. مقرنس‌ها معمولاً در سطوح فرو رفتهٔ گوشه‌های زیر سقف کار می‌شوند اما محل قرارگیری این عنصر تزیینی می‌تواند در بالای دیوارها، سقفها گوشه‌ها سردرها و مانند آن‌ها باشد. برخی معماران مقرنس‌ها را در جبهه ساختمان‌ها نیز به کار برده‌اند و در ساختن آن مهارت را به حدی رسانده‌اند که نمی‌گذاردند موجب سنگینی ساختمان شود و بر اصل و پایه فشار آورد.
مقرنس نوعی تزئین است با فرورفتگی‌ها و برجستگی‌هایی از روی نظم و قاعده که در بعضی موارد به شکل استالاکتیت آویزان است و در حقیقت این نوع تزئین معماری نوعی تزئین حجم پردازی شده‌است. در واقع مقرنس نوعی تجسم سه‌بعدی و برجسته نقش‌های هندسی و گره‌چینی‌های معماری و هنر اسلامی است.به کارگیری مقرنس به‌طور عمده در معماری اسلامی در ایران و کشورهای اسلامی و عربی رشد کرد.
کاربندی و رسمی بندی و یزدی بندی
کاربندی
قسمت حد فاصل بین طرح چهار ضلعی تا جایی که ساقه گنبد از آنجا شروع می‌شود، در صورتی که از تقاطع قوس‌های فرعی به وجود آید، کاربندی گویند.به عبارت دیگر کاربندی سازی، نوعی پوشش است متشکل از لنگه طاق‌هایی با قوس معین که تحت قواعدی هندسی همدیگر را قطع می‌کنند و قواره اصلی پوشش را به وجود می‌آورند. کاربندی‌ها، متشکل از باریکه‌ها یا لنگه طاق‌هایی هستند که از تقاطعشان، استخوان بندی پوشش برای سقف به وجود می‌آید و اکثر مواقع به صورت اسکلت پوشش دوم و کوتاه‌تر نسبت به سقف اصلی هستند و گاهی به عنوان سقف اصلی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نمونه ای از کاربندی در طراحی نمای مسجد و مصلی
رسمی بندی
رسمی‌بندی شیوه‌ای از کاربندی است که بر اثر تقاطع چند قوس به وجود آمده روی ترنبه‌ها و پا باریک‌ها به وجود می‌آید.
نمونه ای از رسمی بندی در طراحی نمای مسجد و مصلی
یزدی‌بندی
نوع خاصی از نحوه کاربندی زیر گنبد، پوشش قوسی شکل ورودی‌ها است که به طور معمول از نظر تزئینی نیز جلوه‌ای خاص به فضایی که دربر گرفته می‌بخشد. یزدی بندی حالتی است بین رسمی‌بندی و مقرنس
نمونه ای از یزدی بندی در طراحی نمای مسجد و مصلی
گره چینی
یکی از شاخه‌های هنر معماری و کاشی کاری سنتی است که اساتید این هنر از کنار هم چیدن آلات و لغات مختلف بر اساس طرح مدنظر خود با استفاده از کاشی، آجر یا سایر مواد نقش‌های هندسی تزئینی درست می‌کنند.
البته هنر گره چینی فقط در معماری رواج ندارد و یکی از زیرشاخه‌های صنایع چوب نیز می‌باشد. هنر گره چینی هنری زیبا و اصیل است که به دلیل زحمت زیاد هزینه زیادی هم دربردارد و می‌توان نمونه‌های این هنر را که بر روی چوب انجام گرفته در اماکن متبرکه مانند آستان قدس رضوی یا حرم شاه‌عبدالعظیم مشاهده نمود.
نمونه ای از گره در طراحی نمای مسجد و مصلی
گره چینی به هنری ایجاد شده با قطعات برش خورده چوب و شیشه‌های رنگی در اشکال مختلف و متعدد الاجرا و وحدتگرای هندسی که به‌طور هماهنگ در یک کادر مشخص و تکرار شونده در کنار هم قرار گرفته باشند گفته می‌شود. در واقع هندسه نقوش و گره کشی جزء جدانشدنی این هنر به حساب می‌آید.
نمونه ای از گره در طراحی نمای مسجد و مصلی
در اصطلاح هنری گره چینی عبارت است از مجموعه‌ای از شکلهای هندسی که با نظم و ترتیب و پیچ و شکلهای هماهنگ و قرینه در کنار هم چیده شده‌اند. در تعریف دیگر، گره چینی عبارت است از یک ترکیب هماهنگ از شکلهای هندسی به هم پیچیده، موزون و جذاب که با استفاده از خط‌های راست شکل گرفته‌است.
کاشی کاری
استفاده از این شیوه در معماری اسلامی بسیار رایج است و طرح‌های جالب، جلوی رشد و کشف تزئینات خشتی و گچی را گرفت و همه علاقه‌مند به تزئینات با کاشی شدند. استفاده از کاشی به نحوی که روی دیوار را کاملاً بپوشاند اولین بار در قرن ۱۳ و در قونیه به کار رفته‌است.کاشی کاری به صورت هنر تزئینی در کشورهای اسلامی به اوج شکوفایی خود رسید و یکی از ویژگی‌های برجسته معماری اسلامی به‌شمار می‌رود کاشی‌های که برای تزئین عمارات به کار می‌رود عموماً سه نوع بوده که ذیلاً توضیح می‌گردد.
الف: کاشی معرق: با تلفیق تکه‌های کوچک گوناگون ساخته می‌شود که به اساس طرح اصل یکایک تراشیده می‌شود و در جای معین آن نصب می‌گردد.
ب: کاشی معقلی: دارای طرح‌های هندسی است و از تلفیق اشکال هندسی ساخته می‌شود.
ج: کاشی مشبک
د: کاشی گره
ه: کاشی خشتی (هفت رنگ): از تلفیق خشت‌های ظریف لعاب دار که هریک از آن‌ها بخشی از طرح کلی را در بر دارد ساخته می‌شود و از قرن پنج قمری با گسترش و پیشرفت سایر شاخه‌های هنر اسلامی کاشی کاری نیز ترقی بیشتر کسب نمود.
منبع: https://wikipedia.org
۰ نظر