مجموعه اصول و ضوابط طراحی مساجد

در این مقاله قصد داریم به تشریح اصول و ضوابط طراحی مساجد بپردازیم.اگر به معماری سنتی و طراحی فضاهای مذهبی علاقه مندید در این مقاله با ما همراه باشید.

پیش از آنکه وارد بحث شویم جا دارد که اشاره کنیم که برای استفاده از خدمات طراحی معماری توسط اساتید برجسته در زمینه معماری ایرانی اسلامی و همچنین سبک های مدرن در طراحی مساجد میتوانید با ما در تماس باشید. تماس با ما

مکان‌یابی موقعیت زمین مسجد پیش از آغاز کار

با توجه ضوابط طراحی مساجد بهتر است محل زمین مسجد بطریقی انتخاب شود که باتوجه به توصیه های زیر جوابگوی نیازهایمحل یا منطقه باشد :
١ – قرارگیری مسجد درمرکزیت تقسیمات سه گانه ( محله ، ناحیه ومنطقه)
٢- مکانیابی محل مساجد جدید در معابر اصلی جهت سهولت دسترسی .
٣ – رعایت فاصله ۵٠٠ متر بین مساجد محلی ( برای استفاده حدود ٢٠٠٠ تا ۵٠٠٠ نفر جمعیت محله ) .
۴ – عدم ساخت مساجد در مجاورت کاربری های ناسازگار و خطرساز مثل پمپ بنزین صنایع خطر ناک و… …
۵ – مکانیابی مساجد دورازمسیل ها ، گسلها ، آبگیرها، زمین های مستعد رانش ونقاط پست .
۶ – مکانیابی مسجد در محیط های خوش آب و هوا و شاخص شهری .

نمونه ای از طراحی مسجد

 وقف بودن زمین مسجد

با توجه ضوابط طراحی مساجد ،وجود وقفنامه در مورد زمین های تخصیص یافته به مسجد و ارائه آن به مرکز رسیدگی به امورمساجد الزامیست .

احکام فقهی در طراحی و ساخت مسجد

ساختمان

با توجه ضوابط طراحی مساجد رعایت اصول زیر الزامی می باشد.
١-طراحی وساخت به سبک غربی که سبب ترویج فرهنگ بیگانه میشود حرام است.
٢-طرح مسجد باید ساده باشد و از تزئینات کاخ گونه پرهیز شود.
٣-صحن مسجد اگر جزء مسجد باشد ساخت حوض و کاشت درخت در آن جایز نیست ولی اکرجزء مسجد قرار داده نشده باشد، با رعایت مصلحت مانعی ندارد.
۴- ساخت مناره ی بلند و دیوارهای بلند شبستان مسجد مانعی ندارد منتهی افراد و مکلفینباید رعایت حدود شرعی را بنمایند.
۵- مسقف کردن حیاط (صحن) مسجد جهت اقامه ی نماز در زمستان و تابستان جائی کهاحتیاج به سقف دارد مانعی ندارد.
۶- مستحب است سرویسهای بهداشتی را در بیرون مسجد و در کنار در (ورودی) آنبسازند.
٧- پایین بردن سرویسهای بهداشتی برای جلوگیری از سرایت نم و رطوبت مانعی ندارد.

تزئینات

١- تزئین مسجد با آیات قران وروایات و اسماء جلاله و معصومین (ع) بلامانع است، ولی بانقوش گیاهی و حیوانی مکروه است مخصوصاً نقوش حیوانی بلکه احوط لزوم ترک نقوش حیوانی است ولی با نقوش صاف و هندسی بلامانع است. ( استفتائات مقام معظم رهبری س ٣٧،٣۶،٢٧)
٢- بنابر احتیاج واجب مسجد را به طلا نباید زینت نمایند وهمچنین نباید صورت چیزهایی مثل انسان وحیوان که روح دارد در مسجد نقش کنند، نقاشی چیزهایی که روح ندارند مثل گل و بوته مکروه است ( استناد به احکام مراجع ١ مسئله ٩٠٨)
٣- نصب تابلو یا عکس شهدا، عکس مکه و یا شمایل در شبستان مسجد مانعی ندارد ولی نماز در مقابل عکس انسان و تصویر ذی روح مکروه است مگر در موقع نماز با پرده روی عکس پوشانده شود. ( استفتائات مقام معظم رهبری س ۴١)

نمونه ای از طراحی مسجد

طبقه بندی مساجد

مساجد شهری

با توجه ضوابط طراحی مساجد ، مساجد شهری شامل کلیه مساجدی است که در شهرها قرارداشته و عموم مردم می توانند ازآن استفاده کنند . این مساجد از نظر موقعیت و اهمیت بشرح زیر دسته بندی می شوند :
١- مساجد زیر محله ای: در بسیاری ازمحلات علاوه بر یک مسجد محله ممکن است مساجد کوچکباعرصه کمتراز ۵٠٠ مترمربع جود داشته باشدکه معمولاازطریق وقف افرادخیراحداث میشوندودرعین کوچکی و سادگی از فضای روحانی مطلوبی برخوردارند .
٢- مساجد محله ای : مساحت عرصه این مساجد حدود ۵٠٠ مترمربع می باشد .
٣- مساجد ناحیه ای : مساحت عرصه این مساجد حدود ١٠٠٠ مترمربع می باشد .
۴- مساجد منطقه ای : مساحت اراضی مساجد منطقه ای حدود ٢٠٠٠ مترمربع در نظر گرفتهمی شود.
توضیح  : با توجه به اینکه در شهرها ، مصلی ها عملکرد مساجد جامع راهم دارند در دسته بندی مسا جدذکری از مساجد جامع نشده است .
توضیح  : علاوه بر مساجد نامبرده گروه دیگری ازمساجد نیز هستند که به دلیل ایجاد اماکنی مانند زیارتگاهقبرستان، مدرسه، دانشگاه، پادگان، مجتمع های صنعتی،مجموعه های رفاهی – ورزشی، پارک هاو غیره احداث می شود .

همچنین بخوانید.

عناصر مورد استفاده در طراحی نمای مسجد و مصلی

نمونه ای از طراحی مسجد

برنامه فیزیکی طراحی مسجد

با توجه ضوابط طراحی مساجد می بایست دارای برنامه فیزیکی خاص خود و در هماهنگی با زمین اختصاص یافته به آنها باشند .
١ – مساجد زیر محله ای : برنامه فیزیکی وطراحی باید متناسب باسطح اعیانی آن وباهماهنگی مرکز رسیدگی به امور مساجد انجام شود .
٢ – مساجد محله ای: مساحت زمین طبق مصوبه شورایعالی معماری وشهرسازی حدود۵٠٠ مترمربع می باشد و فضاهای مورد نیاز عبارتند از :

١- پیش فضا (جلوخان) .
٢- صحن .
٣- شبستان ، فراداخوانی ، کفشداری و ورودی شبستان . –
۴- سرویس های بهداشتی و وضوخانه . –
۵- دفتر مسجد و اتاق روحانی . –
٢د- ۶- انبار و آبدارخانه و فضاهای ارتباطی .
٧- محل زندگی خادم .
٨- کتابخانه .

٣- مساجد ناحیه ای:مساحت زمین طبق مصوبه شورایعالی معماری وشهرسازی ایران حدود١٠٠٠ مترمربع میباشد وفضاهای مورد نیاز بشرح زیر است :
١- پیش فضا (جلوخان) – ٢- صحن .
٣- شبستان ، فراداخوانی ، کفشداری و ورودی شبستان .
۴- سرویس های بهداشتی و وضوخانه .
۵- دفتر مسجد و اتاق روحانی.
۶- انبار و آبدارخانه و فضاهای ارتباطی .
٧- محل زندگی خادم .
٨- کتابخانه .
٩- اطاق بسیج .

۴- مساجد منطقه ای : مساحت زمین در حدود ٢٠٠٠ مترمربع در نظرگرفته می شود و فضاهایمورد نیاز بشرح زیر است :
١- پیش فضا (جلوخان) .
٢- صحن .
٣- شبستان ، فراداخوانی ، کفشداری و ورودی شبستان .
۴- سرویس های بهداشتی و وضوخانه .
۵- دفتر مسجد ، اتاق روحانی ، اتاق مشاوره ، دفتر هیئت امنا.
۶- انبار ، آبدارخانه، فضاهای ارتباطی و تجاری .
٧- محل زندگی روحانی مسجد.
٨- محل زندگی خادم مسجد .
٩- اتاق نگهداری کودکان و سالن ورزش .
١٠ – فضاهای بسیج .
١١ – کتابخانه .
١٢ – سالن های چند منظوره و فضاهای پیش بینی نشده .

نمونه ای از طراحی مسجد

الزامات قانونی در طراحی مسجد

١- ارائه دستور نقشه شهرداری به مرکز رسیدگی به امور مساجد .
٢- اخذ ضوابط طراحی ازمرکز رسیدگی به امور مساجد برای تهیه طرح معماری .
٣- ارائه نتیجه آزمایش مکانیک خاک ( مقاومت و نوع جنس زمین) جهت تهیه نقشه های سازه .
۴- شناسایی ملک های همجوارودسترسیهای اطراف آن بامشخص کردن موقعیت ساختمان همسایه هانسیت به زمین مسجد از نظر اشراف، استفاده از نورآفتاب و غیره
۵ – ارائه گزارش برداشت زمین شامل حدود اربعه ، زوایا، شیب زمین،عوارض طبیعی و مصنوعیوهمچنین تعیین جهت قبله از طریق مبادی مسئؤل
۶ – رعایت مقررات ملی ساختمان .

شرح فضاهای اصلی ، جانبی و الحاقی

فضاهای اصلی

١- شبستان (ورودی ، گنبد خانه و محراب) .
٢ – صحن (ایوان ، رواق و… ) .
٣ – هشتی .
۴ – سر در مسجد (بعنوان نماد شهری بدنه مسجد) .
۵- جلوخان (پیش فضا) .

نمونه ای از طراحی مسجد

فضاهای جانبی

با توجه ضوابط طراحی مساجد ، فضاهایی که در ارتباط مستقیم با فضاهای اصلی (صحن و شبستان) می باشد فضاهای جانبی نامیده میشوند.

١- فرهنگی ( قرائت خانه ، آموزشی ، …. ) .
٢- کتابخانه .
٣- خدماتی ( آبدارخانه ، دفتر روحانی ، وضوخانه وآبریزگاه ، انبار ، امورخیریه ،
ت فضاهای چند منظوره ، سالن های مراسم مذهبی ، دفتر مسجد ، دفتر بسیج وهیئامناء ) .
۴- منزل خادم .

فضاهای الحاقی ( ترجیحا مستقل از مسجد )

فضاهائی که دارای عملکرد مستقل و نیازی به ارتباط مستقیم با فضاهای اصلی مسجد ندارند.

١- تجاری .
٢- آشپزخانه .
٣- درمانگاه .
۴- پایگاه بسیج .
۵- صندوق قرض الحسنه .
۶ – منزل روحانی .
٧- مهمانسرا .

الزامات طراحی مسجد

جهت قبله

با توجه ضوابط طراحی مساجد اولین نکات برای اقامه نماز ، تشخیص جهت قبله است برای ایستادن به سمت آن ، از این رو فضای شبستان لازم است در نشان دادن سمت قبله خوانا باشد . این امر مهم از طریق عنصر شاخص محراب در دیواره سمت قبله تامین می گردد . معمولا انحرافی که در اثر زاویه قبله از شمال و جنوب ایجاد می شود ، می بایست به نحو مطلوبی در طرح مستهلک گردد که صفوف نمازگزاران با دیوارهای طرفین جهت عمود داشته باشند .

نمونه ای از طراحی مسجد

اتصال صفوف

از شرایط صحت اقامه نماز جماعت ، اتصال نمازگزار از جلو یا از یک پهلو به صف نمازگزاران است ؛ به این ترتیب که فاصله هر نمازگزار با پهلویی یا روبرویی به حدی باشد که نمازگزار دیگری بین آنان نتواند جای بگیرد . اگر نماز جماعتی قرار باشد در چند تراز مختلف برگزار شود ، شرط اتصال صفوف این است که امام جماعت پایین تر از مامومین باشد .

معمولا محدوده نمازگزار در بهترین وجه مستطیل کشیده در جهت صفوف است . سرانه نمازگزار در شرایط عادی حدود ۰.۶ متر مربع می باشد.

برای نمازگزاران باید از طریق تشکیل صفوف جماعت با امام ، احساس حضور در جماعت وجود داشته باشد . لذا شکل شبستان نباید به گونه ای باشد که بعضی از نمازگزاران از مجموعه پرت و جدا افتند و یا در سایه ستون های قطور یا پشت دیواره های حایل و موانعی از آن دست قرار گیرند . این امر در مواقعی که ناچار از طرح نیم طبقه و یا طبقات هستیم حساسیت بیشتری می یابد .لذا تعبیه جان پناه های مشبک در جهت ایجاد احساس حضور در فضای واحد جماعت توصیه می شود .

در همین زمینه ، عرصه ای که برای خانم های نمازگزار پیش بینی می شود ( چه همسطح ، چه با اختلاف سطح با آقایان ) مناسب تر است از که در صورتی که شرایط اجازه دهد از پهلو نیز اتصال داشته باشد ، تا در مواقعی که جمعیت آقایان نمازگزار کم است اتصال صفوف ممکن باشد . ارتفاع نیم طبقه از تراز شبستان نباید به حدی باشد که این احساس حضور خدشه دار شود . برای این حد نمی توان عدد روشنی تعیین کرد چرا که به متغیر های زیادی چون شکل و اندازه و تناسبات شبستانی بستگی دارد .

تراز محراب امام جماعت باید از کف شبستان و حتی فضاهای جنبی پایین تر باشد ، که در این صورت توسعه صفوف جماعت به فضاهای جنب شبستان در مواقع کثرت نمازگزاران با اشکال مواجه نگردد .

هندسه و شکل شبستان باید به گونه ای باشد که با رعایت احکام اتصال صفوف ، حتی المقدور هیچ مانعی برای تشکیل صفوف نمازگزاران وجود نداشته باشد .

آستانه ورود به شبستان

با توجه ضوابط طراحی مساجد ،چون صفوف جماعت باید به تدریج از سمت محراب تشکیل و تکمیل شود و نماز خواندن در مقابل در و درگاه کراهت دارد ، محل ورود به عرصه جماعت بهتر است در درجه اول از سمت مقابل قبله پشت سر نمازگزاران و سپس از طرفین باشد و ورود افراد تازه وارد باعث عدم حضور قلب نمازگزاران نگردد .

کفش کن

از ضروریات دیگر ، موضوع کفش کن و ازدحام در مواقع ورود و خروج است . مهم ترین مسئله در مورد جا کفشی موقعیت و شکل استقرار آن در مسیر رفت و برگشت نمازگزاران است ، به نحوی که در حفظ بهداشت و طهارت شبستان ، به خصوص هنگام خروج نمازگزاران ازدحام ایجاد نشود .

اگر ضرورت هایی نظیر شکل و موقعیت و اندازه زمین ایجاب کرد که جا کفشی در داخل شبستان قرار گیرد ، اصول یاد شده باید با حساسیت بیشتری رعایت گردد . وجود جا کفشی در داخل شبستان تا شعاعی از سطح شبستان را برای اقامه نماز نامطبوع می سازد . سعی در رعایت این نکته و جدا سازی نسبی عرصه نماز از سطوح عملکردی مختل کننده از ضرورت های مهم طراحی است . در این مورد هرچه همپوشانی عرصه های غیر نماز و گوشه هایی که مناسب نماز نیست ( مثل حوزه ورودی ) بیشتر باشد ، عوامل مختل کننده عرصه نماز کمتر خواهد بود .

جا کفشی برای مواقعی که شبستان با حداکثر ظرفیت ممکن کار می کند سطح زیادی را اشغال می کند که در سایر مواقع بدون استفاده می ماند لذا وجود گزینه های دیگر در کنار جا کفشی به استفاده بهینه از فضا یاری می رساند. سطح و مقدار جا کفشی بهتر است بر اساس تعداد نمازگزاران در وضعیت مطلوب محاسبه گردد نه بر اساس ظرفیت حداکثر شبستان .

از آنجا که اهل تسنن تمام زمین مسحد را پاک و مطهر می دانند، نمازگزار قبل از ورود به صحن کفش هایش را می کند . چه نماز در صحن و چه در شبستان . در اینصورت هم باز باید به ازدحام ، تراکم کفش ها و بهداشت فضا توجه شود و انجام کار نیز تا حد امکان تسهیل گردد و همچنین شفافیت بین فضای صحن مسجد و شبستان حفظ شود که صحن شبستان حتی المقدور به هم پیوسته به نظر آیند .

نظر به تنوع زیاد موقعیت ، منطقه ، اقلیم ، اندازه زمین و خواسته های کارفرمایان ، یک راه حل واحد ضرورتا جواب مناسبی برای همه جا نخواهد بود از این رو تشخیص راه حل های بهینه به عهده ابتکار و خلاقیت طراح است.

وضو

وضو ساختن از مقدمات واجب نماز است لذا امکان وضو گرفتن راحت با همه تاسیسات و تجهیزات و عملکرد های جنبی مربوط به آن از نکات مهم در برنامه ریزی کالبدی مسجد به شمار می آید . این امکان از راه هایی چون ابعاد حوض در حیات ، تعبیه تجهیزات لازم در کناره حیاط و در کامل ترین شکل خود به صورت حوضخانه و وضوخانه تامین می گردد . استفاده ترکیبی از این چند امکان در طرح ، علاوه بر مطبوع ساختن فضا پاسخ مناسبی است برای مواقعی که جمعیت نمازگزار به حداکثر ظرفیت می رسد .

نمونه ای از طراحی مسجد

با توجه ضوابط طراحی مساجد ،در انتخاب موقعیت عرصه وضوی آقایان و خانم ها باید به برخی نکات دقت کرد : رفت و آمد ها تلاقی نداشته باشند ، محدوده ها به نحوی باشند که حریم ها حفظ شوند و خانم ها به آسودگی برای وضو مهیا گردند ، وضو بسازند و پس از وضو ساختن نیز بتوانند بی مانع به شبستان برسند . به علاوه حتی الامکان می بایست جهت باد و قرار گیری سرویس ها نیز در نظر گرفته شود .

در کنار وظیفه اصلی وضوخانه که ایجاد امکان وضو گرفتن است ، ظرایف دیگری نیز باید مورد توجه باشند . از آن جمله اینکه برای وسائل همراه نمازگزار مثل کیف و کتاب ، چتر و کلاه ، و نیز لباس هایی که هنگام وضو کنده می شوند باید تمهیدات مناسب اندیشید ، به نحوی که این وسائل خیش نشوند و مراقبت از آنها نیز در حین وضو امکان پذیر باشد ( نظیر چوب لباسی ، سکو ، طاقچه و تدابیر ابداعات دیگری که بوسیله طراح اندیشیده می شود ) .

وضوی اهل سنت با شستن پا همراه است که این باید در طراحی وضوخانه مساجد ایشان مد نظر قرار گیرد . که البته استاندارد های خاص خود را دارد . پیش بینی چنین امکانی هر جا که شرائط اجازه دهد برای همه مساجد توصیه شدنی است .

در انتخاب مصالح کف وضوخانه باید دقت کرد که به راحتی قابل شستشو باشد ، لیز نباشد ، حتی المقدور از رنگ های روشن که با کوچکترین خاک و گلی همیشه کثیف به نظر می آید پرهیز گردد و البته بی دوام و آسیب پذبر نیز نباشد .

همانطور که امام در جماعت موظف به رعایت اضعف مامومین است ، بنای مسجد نیز لازم است رعایت حال اینگونه افراد را بکند . از جمله توصیه می شود که حتی المقدور از اختلاف سطح بی جا و غیر ضروری در بین عرصه های مرتبط با نماز پرهیز گردد ، مگر اینکه مضیقه خاص یا دلیل محکمی وجود داشته باشد که در آن صورت نیز لازم است تدابیر جبرانی اندیشیده شود . تعداد شیر های آب در وضوخانه بر اساس تعداد نمازگزار تخمین زده می شود و بهتر است در طراحی وضوخانه و تاسیسات آن از شیر های تک لوله استفاده کرد ، به نحوی که در هر فصل از سال و مطابق با دما قابل تنظیم باشد .

 آستانه ورود به مسجد

آنچه ذکر گردید مروری بود بر ویژگی های اصلی فضاهایی که ظرف انجام مراحل مختلف نماز جماعت یعنی ورود به مسجد ، تطهیر و وضو ساختن ، کندن کفش ، پیوستن به صف نمازگزاران ، و بالاخره اقامه نماز هستند . در ادامه به عناصر کالبدی اصلی که در عرف ساخت مسجد به عنوان عناصر تشکیل دهنده بنای مسجد بر شمرده می شوند اشاره می گردد .

نمونه ای از طراحی مسجد

صحن مساجد

با توجه ضوابط طراحی مساجد ،در مسیر نزدیک شدن نمازگزاران به شبستان معمولا صحن قرار می گیرد . این فضا وظایفی را به عهده دارد که در نمونه های موجود به شکل و درجات مختلف به انجام می رسند . از جمله آن وظایف اینهاست : کمک به قرار گیری طرح در بستر خود ، جمع کردن عملکرد ها و عناصر متعدد و متنوع در کلیتی واحد ، کمک به توسعه صف نمازگزاران یا استقرار مستمعین در مواقعی که به هر دلیل شبستان از جمعیت پر می شود ( مثل نمازهای خاص یا مراسم اعیاد و وفیات ) ، فاصله گذاری ضروری بین فضا های ورودی ، وضوخانه ، شبستان ، و بالاخره ایفای نقش مبدل بین فضای صحن و شبستان . در نمونه های موجود صحن در دو صورت دیده می شود :

الف – صحن به صورت گسترده بنای شبستان را در بر می گیرد و شبستان همانند کوشک در بخشی از عرصه صحن استقرار می یابد . در این حالت سطح صحن به تناسب شکل و موقعیت آن برای عملکردهای مختلف به خصوص دسترسی ها ساماندهی می گردد .

ب – صحن دارای بدنه ای کامل است و فضایی درونی را می سازد که حیاط مسجد شکل می گیرد . و البته حیاط با رواق مطلوبتر است . در طراحی حیاط می بایست برخی نکات توجه گردد : تاثیرات مثبت فضای حیاط بر روحیه ی نمازگزار در آماده ساختن وی برای عبادت و فراغت از شهر و هیاهوی آن ، که نباید تضعیف کردد ؛ بدنه های حیاط بهتر است به عملکرد هایی اختصاص یابند که با نماز سنخیت داشته باشند و به حیثیت و شان حیاط بیفزایند ( نظیر ایوان ، رواق ، کلاس ، ورودی ، کتابخانه ) .

نمونه ای از طراحی مسجد

چنانچه ضرورت حکم به همجواری عملکردهای دیگری با حیاط مسجد داد ، باید تمهیداتی اندیشید تا این همجواری حیاط را از یکدستی و یکپارچگی نیاندازد ؛ و باید به شکلی در همجواری با صحن سامان یابد که با این معنا سازگاری داشته باشد و به یکپارچگی طرح از نظر فرم عملکرد و معنا کمک کند .

عوامل و اجزای کالبدی مسجد که در زمان گذشته مورد توجه طراحان و معماران بوده و فضای دلپذیری را برای حضور در مسجد فراهم می آورده اند ، این ها هستند :

پیش ورودی و هشتی . دالان . رواق و صحن ( حیاط ) . حوض یا آب نما . ایوان . شبستان . گنبدخانه ( گنبد ) . مقصوره . محراب . مناره ( گلدسته ) .

همچنین توجه به بدنه ها و حجم خارجی مسجد . جایگاه نماد ورودی در بدنه های خارجی . تنوع عرصه ها و فضاهای داخلی . درجه بندی و ارزش گذاری فضاهای داخلی . هندسه به کار برده شده در همکف شبستان و مقاطع و عناصر فضایی . استخوان بندی و ساختار .

اساس سازه ای مساجد

امروزه علم مهندسی ساختمان بسیار گسترش یافته است ، به طوری که شاخه های زیادی با آن مرتبط است . از آن جمله می توان مهندسی سازه را ذکر کرد . فلسفه وجودی این بخش از مهندسی آن است که اعضای قسمتهای مختلف ساختمان بر اساس طرح مهندس معمار ، محاسبه می شود و وضعیت تحلیل هر یک از اعضا و نهایتا مصالح مورد نیاز در اجرای طرح را نیز معین کند . بدیهی است مهندس سازه در طرح اعضای ساختمان به عوامل مختلف که به نحوی از انحا بر اعضا تاثیر می گذارد توجه می کنند و با تحلیل این عوامل طرحی جامع برای کاربرد مصالح ارائه می دهد و نهایتا اصول سازه ای بنا را معین می کند . همانطور که در مقدمه ذکر شد ، مهندسان مسلمان باید به طراحی و اجرای مسجد آشنا باشند و از عهده آن بر آیند . در مورد مهندس سازه نیز همین گونه است .

مهندس سازه باید بداند که مسجد چیست و چه اهدافی در طراحی و ساخت مسجد مورد نظر است . وی باید بداند مسجد یکی از نمادهای مشهور جامعه اسلامی است و باید برای نسل ها ، پا بر جا و استوار باشد . بنابراین در طرح سازه ای مسجد ، ضرایب اطمینان بالاتری مورد نیاز است و تحقیقات لازم باید بسیار ریشه ای باشد تا سازه مورد نظر استحکام و دوام بیشتری داشته باشد . در خصوص رعایت مسائل مربوط به سازه در ادامه مطالبی به اختصار آورده می شود :

۱ – تحقیق و آزمایش های زمین شناسی و خاک شناسی به طور دقیق و وسیع انجام شود تا وضعیت زمین و خاک به درستی بدست آید .

۲ – کلیه بار های وارد بر اعضا محاسبه شود و اعضا با ضرایب هرچه دقیق تر طرح گردند .

۳ – سعی شود که تلفیقی مناسب بین طرح معماری و اندازه های محاسباتی به وجود آید تا طرح جامع معماری و اساس سازه ای با هماهنگی کامل رعایت شود . بدین منظور مشاوره و ارتباط بسیار نزدیک طراح و محاسب ضروری است .

۴ – نقشه های اجرایی ، دقیق و کامل ترسیم شوند و به موقع مورد استفاده قرار گیرند .

۵ – با مد نظر قرار دادن روش های اجرای اصولی در تمام موارد از مصرف مصالح غیر استاندارد و نا مرغوب جدا پرهیز شود .

۶ – آزمایش های لازم قبل از عملیات با دقت و منطبق با آئین نامه های معتبر انجام گیرد .

۷ – در اجرای سازه های فلزی ، اجرای شاخک گذاری و ایجاد اتصالات لازم برای کلاف سازی و اصول زیر بندی نماها با دقت و بر اساس اصول انجام شود .

۸ – در اجرای سازه های بتنی برای زیر بند سازی نماها باید از میلگرد مطمئن با قطر کافی استفاده گردد و هنگام پیوند میلگرد با سازه مورد نظر ، سر میلگرد در جوار قالب تا داده شود . در اینصورت قالب میلگرد تا شده به آرامی راست می شود ، و زمینه برای اتصالات در کلاف سازی جهت نماها فراهم می آید .

در سازه های نیم اسکلت بتنی دارای شناژ های عمودی و افقی ، موارد اجرایی اتصالات با استخوان بندی بنا برای پیوند اسکلت نما سازی را می توان مانند نکات مطرح شده در ساختمان های بتنی به وجود آورد .

امروزه در بعضی موارد عمل شکل دادن به اسکلت بتنی ، در قالب بندی شکل گیری و مادگی ( مقعر و محدب ) و در طرح های مختلف هندسی انجام می شود . به خصوص در مواردی ، انواح رسمی بندی ها و حاشیه کشی بر اسکلت بتنی را با دورهای جالب قوسی در قالب بندی ها به وجود می آوردند تا بعد از بتن ریزی و دکفره کردن قالب ( باز شدن قالب ) نیز اشکالی در اسکلت بتنی پدید نیاید . این کار از ویژگی های کارهای هنری بر روی بتن به حساب می آید .

اجرای فرم دهی به اسکلت بتنی ، در زمینه کارهای بتنی دارای نمای اکسپوزه که در نوع خود جالب و گاهی بی مانند است . اصالت اصل نماسازی در کار های معماری اسلامی از ضابطه خاص خود پیروی می کند . بنابراین با تعصب خاص نسبت به این ضوابط و استفاده و بهره گیری از آنها ، چه در سازه های ماسونری ( آجری ) و چه در سازه های فلزی و نیمه اسکلت بتنی و تمام اسکلت بتنی با روش میلگردهای مهاری مقاوم . تسمه کشی . نبشی کشی و سایر اتصالات است که اصل و اساس زیربندی کارهای تزئینی معماری اسلامی و اسکلت و استخوان بندی کامل بنا به وجود خواهد آمد .

در سازه های فلزی اجرای کلاف بندی و زیر سازی ، اسکلت نماسازی نیز بوسیله اتصالات و جوش کاری اصولی و بسیار مطمئن و بار بر قابل اجراست . با استفاده از اتصالات ذکر شده در سازه های فلزی می توان کارهای زیادی انجام داد . از جمله زیر بندی نماسازی ها بسیار شگرف و زیبا تحت اصول مبانی نماسازی برای زیر بندی و تیغه کشی برای کارهای گچ بری ؛ خطوط مختلف گچی و همچنین بدون زیر بندی تیغه بوسیله گلچین معقلی ، خطوط بنایی و معقلی ؛ کارهای بسیار زیبای کاشی معرق ؛ پنجره های معرق مشبک سازی ها ؛ مقرنس بندی ؛ رسمی بندی ؛ یزدی بندی ؛ گونه سازی ؛ طاسه سازی ؛ محراب سازی و پیشخان سازی هاست . همچنین می توان با ساختن جداره ای سبک و با ضخامت بسیار کم و مقاوم با فاصله ای از اسکلت و استخوان بندی از بنا و با اتصالات مقاوم و کلاف پوششی کاذب به وجود آورد .

این اجرا وسیله اتصالات اصولی با بینش کافی طراحی و سپس انجام می شود .

از آن جمله می توان به نحوه اجرای گنبد با ( سازه فلزی ) اشاره نمود :

معمولا گنبد بر روی چهار ستون قرار می گیرد ستون ها با در نظر گرفتن ارتفاع مورد نظر ، کلاف مربع شکل ایجاد می کنند (a) بر روی دهانه ستون ها ، چهار خرپا قرار میگیرد که باعث می شود این مربع به هشت ضلعی در ارتفاع بالاتر (b) تبدیل شود ( این ارتفاع ناحیه شکنج را تشکیل می دهد که در چهار کنج فیلپوش هایی ایجاد می کند .) یک حلقه هشت ضلعی بر روی خرپا ها قرار می گیرد (c) که شرایط لازم برای قرارگیری ساق گنبد ایجاد شود . ساق گنبد به ارتفاع مورد نظر می رسد (d) و سپس پروفیل های قوس گنبد که قبلاً اجرا شده به روی ساق نصب می شود (e) .

منابع:

saxt-man.blogfa.com
online-architect.ir

شاید مطالعه این مطالب را نیز دوست داشته باشید:

اصول ارتباط فضاهای اصلی و جانبی مسجد

مزایا و معایب طراحی معماری پلان باز در ساختمان مسکونی و شرکتها

اصول و ضوابط طراحی معماری سالن ورزشی چند منظوره – بخش ۲