فرسک و نقاشی دیواری در معماری ایران

سرویس معماری هنرآنلاین: دیوارنگاری در ایران سابقه‌ای طولانی دارد و در طول تاریخ از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و به روش‌های مختلف در معماری ایرانی کاربرد داشته است. روش‌ها و مصالح به کار رفته در فرسک یا دیوارنگاره‌ها نیز به تبعیت از معماری سنتی ایران با شرایط اقلیمی همسو بوده و به مصالح در دسترس و روش معماری ایرانی وابسته‌اند و در دوره‌های مختلف به شیوه‌های متفاوتی کار شده‌‌اند.

شاید برحسب تعریفی که امروزه از نقاشی دیواری می‌شود، برخی از روش‌ها و مصالح مورد استفاده در معماری ایرانی را نتوان در چهارچوب آثار دیوارنگاری قلمداد کرد، اما هرگونه روش، فن و مهارتی که منجر به ایجاد نقش برجسته و تصویر با هر مضمون و ساختاری بر روی هرگونه سطح وسیعی می‌شود، به عنوان دیوارنگاری مطرح هستند. بنابراین صنایع سنتی گوناگونی که با معماری همبستگی دارند و در تزیین و زیباسازی بنا و پوشش جداره سازه‌های معماری موثرند نیز در این تعریف می‌گنجند.

به‌طور کلی در دوره‌های مختلف برای نقاشی‌کردن بر روی دیوار، بستری صاف و بدون خلل و فرج لازم بوده که گچ بهترین ماده برای ایجاد آن است و با دو روش نقاشی روی اندود خشک و خیس بر این بستر آماده، به نقش‌نگاری پرداخته می‌شده است.

دوره اشکانی یکی از دوره‌های شکوفایی هنر گچ‌بری است‌، اما همچنان از رنگ و نقاشی نیز برای زینت ابنیه استفاده شده است. از زمان صفویه به بعد، از رنگ روغن برای ساخت و ساز تابلوهای بزرگ دیواری استفاده شده و دانش استفاده از این روش به‌دلیل ارتباط با کشورهای اروپایی است.

اما دیوارنگاری با تکنیک فرسک تنها به نقاشی‌های فیگوراتیو در معماری ایرانی اطلاق نمی‌شود؛ بلکه بررسی رابطه بین اثر دیواری با محیط، معماری و مخاطب به عنوان سه عامل ارزش‌­گذار دیوارنگاری در معماری ایرانی است. 

جایگاه دیوارنگاری در معماری سنتی ایران، نقشی مستقیم در ساماندهی بصری فضاهای معماری دارد. همانگونه که در بناهای مختلف این آثار ارتباط‌‌های فرمی، معنایی و مفهومی با محیط پیرامون و معماری حاکم و مخاطب برقرار می‌کردند.

از نمونه‌های شاخص فرسک و دیوارنگاره‌ها در معماری سنتی ایران می‌توان به  دیوارنگاره‌­های مسجد شیخ لطف‌الله و یا کاخ عالی قاپو به عنوان دو شاخص دیوارنگاری مذهبی و غیر مذهبی در ایران اشاره کرد.

در این گزارش تصویری نگاهی داریم به برخی از نمونه‌های دیوارنگاری در بناهای ایرانی.